رسم قرآنروش کتابت قرآن را رسم قرآن گویند. ۱ - تعریفروش نگارش قرآن کریم «رسم قرآن» نامیده شده است. ۲ - تاریخچهاعراب مردمانی بادیه نشین و دور از فرهنگ و همواره در حال کوچ و حرکت بودند و خط و کتابت بین آن‌ها رواج نداشت. تنها اندک زمانی پیش از اسلام در پی سفرهای تجاری به شام و عراق ، خط و کتابت را از اقوام مجاور خود فراگرفتند. خط عربی در آغاز به دو خط کوفی و نسخ تقسیم می‌شد که ریشه خط کوفی خط سریانی و ریشه خط نسخ ، خط نبطی بود و اعراب در مکاتبات و نوشته‌های مهم از جمله نگارش قرآن کریم، از هر دو خط استفاده می‌کردند. با ظهور اسلام و بنا به تشویق رسول گرامی صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم خط و نگارش در شبه جزیره عربستان رواج یافت و این دو نوع خط با گذشت زمان سیر تکاملی خود را طی کرد تا این که در آغاز قرن چهارم خط نسخ با ابتکار ابن مقله (۲۷۲ - ۳۲۸ق) به اوج زیبایی و شکوه خود رسید؛ در حالی که خط کوفی از رواج افتاده بود. خط کوفی و نسخ تا نیمه اول سده نخست هجری فاقد هرگونه نشانه‌های تمییزدهنده از قبیل نقطه و اعراب بود. ۳ - تحول در رسم الخط قرآننگارش قرآن با استفاده از رسم الخط‌های موجود گرچه تا حد زیادی به اختلاف قرائت‌ها پایان داد، ولی کم کم با پیوستن بسیاری از اقوام غیرعرب به جامعه اسلامی و عدم آگاهی آنان از زبان عربی و نارسایی‌های خط عربی در آن زمان (عدم مطابقت صورت مکتوب با صورت ملفوظ آن، فقدان علائم تمییزدهنده برای شناسایی حروف متشابه و اعراب گذاری کلمه و غیره) مصاحف موجود به رسم عثمانی نمی‌توانست از بروز اغلاط و اشتباهات در قرائت مانع شود؛ که گاهی مفاهیم نادرست یا کفرآمیز دربرداشت؛ لذا ضرورت تحول در رسم الخط قرآن و تکمیل و اصلاح آن، از هر سو احساس می‌شد. ۴ - اصلاح رسم الخط قرآنیاصلاح رسم الخط قرآنی و افزودن علائم نگارشی، ابتدا با مخالفت‌های جدی مواجه شد و عده‌ای با استدلال به توقیفی و ابدی بودن رسم الخط عثمانی و عده‌ای از بیم تغییر و تحریف نص قرآن ، با این حرکت مخالف بودند؛ ولی نیاز به اصلاح و تکمیل رسم الخط قرآن چنان جدی و لازم بود که مخالفت‌ها و اعتراضات سرانجام راه به جایی نبرد و در نخستین گام برای فرق نهادن بین اعراب‌های سه گانه (فتحه، کسره و ضمه) به نقطه گذاری کلمه (نقطه بر اول حرف به نشانه فتحه، زیر حرف به نشانه کسره و در آخر حرف به نشانه ضمه) و برای فرق میان حروف متشابه، به نقطه گذاری حروف به صورت موجود اقدام کردند. از آن جا که کاربرد نقطه نیز در تمایز حروف متشابه و همچنین تشخیص اعراب کلمه (هرچند با استفاده از رنگ‌های مختلف درباره هر کدام باشد) باز هم سبب بروز اشتباه می‌شد. برای تشخیص اعراب حروف، علائم مخصوص رایج امروزی (فتحه، کسره، ضمه) و نیز تشدید و همزه ابداع شد. [۳]
معرفت، محمد هادی، ۱۳۰۹ -۱۳۸۵، التمهید فی علوم القرآن، ج۱، ص۳۵۲.
۵ - عناوین مرتبطعلائم قرآن ؛ علامتگذاری قرآن . ۶ - پانویس
۷ - منبعفرهنگنامه علوم قرآنی، برگرفته از مقاله «رسم قرآن». |